Stel je het volgende voor: je bent voor onbepaalde tijd opgesloten in een gevangenis waarbij de cellen zich in een cirkel aan de buitenkant bevinden. In het midden bevindt zich een hoge toren met bewakers, die vanachter matglas alle gevangenen in de gaten kunnen houden.
Je weet nooit wanneer je wordt bekeken. Wat je wel weet, is dat slecht gedrag wordt bestraft. Met regelmaat zie je een gevangene de cel uit worden gesleurd en gruwelijk in elkaar worden gerost, waarbij wordt omgeroepen welk vergrijp de aanleiding vormde.
Hoe vaak denk je dat je het ongewenste gedrag en de straf hoeft te zien om je zelf naar de norm te gaan gedragen? De franse filosoof Foucault beschreef deze gevangenis en de uitwerking op gedrag. Hij stelt dat steeds minder bijsturing nodig zal zijn: op een gegeven moment bewaken de gevangenen zichzelf. De kans op straf, op uitoefening van macht, bepaalt al het gedrag.
“Zo werkt macht: op een gegeven moment bewaken gevangenen zichzelf.”
Is het in organisaties anders? Ontslag is de ultieme straf. Een kaart die zelden wordt gespeeld, en toch is de impliciete kans erop onderdeel van de macht die een leidinggevende heeft. Sterker nog, angst voor ontslag is zeker in corporate organisaties alom tegenwoordig. In organisaties hoor je regelmatig bij intakegesprekken: ‘als je dit of dat doet, dan word je ontslagen’. Als je erop doorvraagt blijkt het aantal daadwerkelijk ontslagen personen verwaarloosbaar, rituele reorganisaties daargelaten.
Het is de kans, de verwachting, die het gedrag stuurt. De meeste machtsuitoefening is impliciet. Je ziet het niet, en toch is het er.
Het bestaan van macht en straf is niet verkeerd: beide hebben een functie. De voorbeelden over gevangenissen en ontslag zijn uitvergrotingen om het mechanisme van macht te duiden. Maar als je de impliciete, magische werking ervan ziet, krijg je ook gevoel voor waar de uitdaging zit: doen wat je denkt dat hoort, zonder dat expliciet te maken. Als onderlinge verwachtingen te weinig worden uitgesproken, wordt macht een dans waarbij ieder een blinddoek op heeft.
“Als onderlinge verwachtingen te weinig worden uitgesproken, wordt macht een dans waarbij ieder een blinddoek op heeft.”
Het leuke van het gedachte-experiment met de gevangenis is dat je het ook in het echt kunt bewonderen. De koepelgevangenis in Haarlem is inmiddels een evenementenlocatie. Iets voor je volgende bedrijfsuitje? Een onderwerp geven we ook graag mee: de vraag ‘wat verwachten we van elkaar?’. Laat weten hoe het was!
Dit blog is geschreven door:
Blogs van Luuk Willems
Co-founder | Executive Consultant/ Speaker
Luuk Willems is alweer 20 jaar bedrijfskundige. Alhoewel het sec verstrijken van tijd nooit kan worden gezien als persoonlijke verdienste, levert dat hem voldoende bagage op als organisatie-adviseur. Stiekem ziet hij zichzelf liever als een nieuwsgierige veldonderzoeker op safari door het Nederlandse organisatielandschap. In zijn basisuitrusting zitten geen verrekijker of landkaart, maar wel een spiegel en een kompas. En natuurlijk een pakje post-its. Samen met o.a. Ricardo Semler richtte hij Semco Style institute op.
In deze blogs lees je zijn veldobservaties opgedaan in organisaties. Thema’s zijn leiderschap, verandering, zelforganisatie, en alles wat opvalt in organisaties in termen van gedragspatronen en sociale systemen.
Op zoek naar meer inspiratie?
Het is onze missie om mensgerichte organisaties te bouwen. We doen dit onder andere door het aanbieden van programma’s en evenementen. Bekijk hier ons evenementenoverzicht en laat je inspireren.